Τον Σεπτέβριο τον έχω αφιερώσει στην ανάγνωση των βιβλίων της Γερμανίδας συγγραφέως «Jenny Erpenbeck», η οποία βραβεύτηκε με το «International Booker» 2024 για το μυθιστόρημα της ΚΑΙΡΟΣ, το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον κύριο Αλέξανδρο Κυπριώτη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Ο κύριος Κυπριώτης έχει μεταφράσει στα ελληνικά όλα τα βιβλία της Erpenbeck. Αφορμή για να διαβάσω το συνολικό έργο της Γερμανίδας συγγραφέως στάθηκε το γεγονός, πως ο ΚΑΙΡΟΣ ήταν ένα μυθιστόρημα που απασχόλησε ιδιαίτερα τους αναγνωστικούς κύκλους μέσα στο καλοκαίρι, καθώς υπήρξαν πολλές και αντικρουόμενες μεταξύ τους απόψεις, κάτι το οποίο καλλιέργησε την περιέργεια μου για το έργο της.
Πριν ξεκινήσω όμως την ανάγνωση του Καιρού, αποφάσισα να κάνω μία αναδρομή στο λογοτεχνικό της έργο, ώστε να γνωρίσω καλύτερα και σε βάθος την Γερμανίδα συγγραφέα, την οποία παρότι είχα στη βιβλιοθήκη μου για χρόνια, δεν έτυχε ποτέ να την διαβάσω. Έτσι ξεκίνησα αυτή την αναδρομή με το μυθιστόρημα της Η ΣΥΝΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά στη σειρά «Συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο» των εκδόσεων Καστανιώτη, το 2017.
Η πρώτη μου επαφή με το έργο της Erpenbeck ομολογώ πως με εξέπληξε ευχάριστα. Θα τολμούσα να πω ότι με εντυπωσίασε! Πρόκειται για ένα βαθιά υπαρξιακό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα, που αντλεί έμπνευση από την ευρωπαϊκή ιστορία του 20ου αιώνα, την οποία ακολουθεί η συγγραφέας μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της, παρότι δεν έχουμε να κάνουμε με ένα αμιγώς ιστορικό μυθιστορηματικό έργο. Κι αυτό γιατί η συγγραφέας δεν επικεντρώνεται στην περιγραφή των ιστορικών γεγονότων και των πολιτικών καταστάσεων, αλλά αντίθετα αναδεικνύει πως αυτά επέδρασαν με καθοριστικό τρόπο στη ζωή των ανθρώπων και έπληξαν την καθημερινότητα τους, ενώ οι δυσκολίες που καλούνται τα πρόσωπα του μυθιστορήματος και ειδικότερα η κεντρική μυθιστορηματική ηρωίδα της Erpenbeck να υπερκεράσει, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει, γίνονται η αφορμή ώστε να μιλήσει για τα μεγάλα και διαχρονικά υπαρξιακά ζητήματα που αφορούν τον άνθρωπο, κι αυτά δεν είναι άλλα από τον θάνατο, τον χρόνο και την τυχαιότητα. Αυτοί θα έλεγα πως αποτελούν τους τρεις βασικούς πυλώνες, πάνω στους οποίους η Erpenbeck οικοδομεί το μυθιστόρημα της.
Το βιβλίο ξεκινά με τον θάνατο ενός βρέφους, που γεννήθηκε το 1902 στο Μπρόντι της Γαλικίας από Εβραία μητέρα. Ο θάνατος του βρέφους διαταράσσει τη σχέση του ζευγαριού, με τον χριστιανό πατέρα να εγκαταλείπει τη σύζυγο του, να μεταναστεύει στην Αμερική, κι εκείνη να μένει πίσω και να εκπορνεύεται, για να καταφέρει να επιβιώσει και να προσφέρει φαγητό στην οικογένεια της. Και το βιβλίο ολοκληρώνεται πάλι με τον θάνατο μίας ηλικιωμένης γυναίκας ξεχασμένης σε ένα γηροκομείο, κάποια χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Η συγγραφέας εμπνέεται από την πραγματική ιστορία της γιαγιάς της και δημιουργεί ένα μυθιστόρημα μέσα από το οποίο παίζει με την τυχαιότητα και τη νομοτέλεια που διακρίνει την ανθρώπινη ζωή. Μέσα από τα πέντε μέρη που απαρτίζουν τον μυθιστορηματικό της κόσμο, δημιουργεί πέντε διαφορετικές εκδοχές της ζωής της ανώνυμης ηρωίδας, το όνομα της οποία αποκαλύπτεται στις τελευταίες σελίδες, που απαντούν στο ερώτημα «Τι θα συνέβαινε αν;» και έτσι έχει την ευκαιρία να διατρέξει την ευρωπαϊκή ιστορία του 20ου αιώνα, ξεκινώντας το 1900 από την Γαλικία της Αυστροουγγαρίας, στη Βιέννη κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, με την ιστορία να φτάνει μέχρι και την Μόσχα στην εποχή του Σταλινισμού και τελικά να καταλήγει στο Ανατολικό Βερολίνο, λίγα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους.
Διαβάζοντας λοιπόν τη Συντέλεια του κόσμου, ομολογώ πως εντυπωσιάστηκα με το ύφος και τον τρόπο γραφής της Erpenbeck, που διακρίνεται από μία οικονομία λέξεων και εκφραστικών μέσων. Σύντομες και λιτές προτάσεις. Λέξεις κοφτερές, που δεν συνοδεύονται πολλές φορές από κάποιο ρήμα. Λέξεις που επαναλαμβάνονται. Τελείες που μπαίνουν σχεδόν απότομα, ύστερα από μία μονάχα λέξη. Παύσεις επιβλητικές. Η Erpenbeck δημιουργεί μία εντελώς δική της αφηγηματική ροή, που άλλοτε τρέχει, κι άλλοτε σε κρατάει δέσμιο μίας λέξης, η οποία καρφώνεται μέσα σου βαθιά! Βαριά νοήματα που συνοδεύουν έννοιες και ζητήματα που σχετίζονται με τη νομοτέλεια και την τυχαιότητα της ζωής και μία πληθώρα υποδόριων συναισθημάτων, που εισχωρούν ύπουλα μέσα σου και τελικά σε κατακλύζουν. Ομολογώ πως η τελευταία σκηνή στο πέμπτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου, που διαδραματίζεται στους κόλπους ενός γηροκομείου με άγγιξε και με συγκίνησε, πολύ!
Μέσα από την καθημερινότητα της ανώνυμης, μα ταυτόχρονα οικουμενικής της ηρωίδας, μιας και η εσκεμμένη αποσιώπηση του ονόματος της προσδίδει στον χαρακτήρα της μία πανανθρώπινη διάσταση, η Erpenbeck μιλά για τις μικρές και προσωπικές αγωνίες κάθε ανθρώπου. Βλέπουμε την ηρωίδα της να αγωνίζεται για την επιβίωση της, από τις αντισημιτικές ενέργειες στη Γαλικία, που γεμίζουν με φόβο την ανώνυμη πρωταγωνίστρια για την τύχη της, στις ατελείωτες ουρές για λίγο φαγητό, στην ατέρμονη γραφειοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης και των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η ζωή της μυθιστορηματικής ηρωίδας της Erpenbeck είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη τυχαίοτητα της στιγμής, με τα γεγονότα και τις κρίσιμες αποφάσεις που καλείται κανείς να λάβει ανυποψίαστος, πως αυτές θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία που θα λάβει η ζωή του το επόμενο λεπτό!
Ολοκληρώνοντας λοιπόν, η Συντέλεια του κόσμου είναι το πρώτο μυθιστόρημα της Jenny Erpenbeck που διάβασα και ειλικρινά μου άφησε πολύ καλή πρώτη εντύπωση! Ακολούθησε η ανάγνωση και των υπολοίπων βιβλίων της. Γι’ αυτό που θα σας μιλήσω σε επόμενο κείμενο μου είναι οι ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΙ, που έγινε το αγαπημένο μου από τα έργα της. Επιφυλάσσομαι για τον Καιρό, που δεν πρόλαβα ακόμη να διαβάσω!
