Τον Γάλλο συγγραφέα και δημοσιογράφο Jean Paul Dubois τον γνωρίσαμε αναγνωστικά μέσα από τις εκδόσεις ΔΩΜΑ, το 2020, όταν κυκλοφόρησε στα ελληνικά το μυθιστόρημα του «Δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο», σε μετάφραση της Μαρίας Γαβαλά. Μετά από 5 ολόκληρα χρόνια, οι εκδόσεις ΔΩΜΑ επανέρχονται με τη μετάφραση ενός δεύτερου μυθιστορηματικού έργου του Jean Paul Dubois, από τη Στέλα Ζουμπουλάκη, με τίτλο «Η πηγή των δακρύων».
Πρόκειται για ένα σύντομο μυθιστόρημα 200 μόλις σελίδων, ένα μυθιστόρημα βαθιά ψυχαναλυτικό, που ειλικρινά μου υπενθύμισε με τον καλύτερο τρόπο όλους εκείνους τους λόγους, για τους οποίους αγάπησα τον συγκεκριμένο Γάλλο συγγραφέα!
Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ διαβάστηκε σε λίγες μόνο μέρες, συγκεκριμένα μέσα στο σαββατοκύριακο του Πάσχα, συντροφιά με το «reading buddy» μου, την αγαπημένη μου φίλη Ρούλα Κονιδάρη, τις ειλικρινείς αναγνωστικές της ματιές θα σας πρότεινα να ακολουθήσετε στο Instagram!
Όλα ξεκινούν όταν ο κεντρικός μυθιστορηματικός χαρακτήρας του Dubois, ο Πωλ, πυροβολεί δύο φορές στο κεφάλι τον ήδη νεκρό πατέρα του, μέσα στο νεκροτομείο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Τουλούζης. Η πράξη του διώκεται ποινικά. Ο Πωλ θα δικαστεί, μόνο που δεν μπορεί να κατηγορηθεί για τον θάνατο του πατέρα του, μιας και είχε ήδη πεθάνει από φυσικά αίτια. Παρόλα αυτά, το δικαστήριο του επιβάλει ποινή δωδεκάμηνης, υποχρεωτικής ψυχοθεραπείας. Έτσι, ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας αυτών των ψυχοθεραπευτικών συναντήσεων, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Πωλ ξεδιπλώνει σταδιακά τη ζωή του, με τα καταπιεσμένα συναισθήματα του, τις ανομολόγητες επιθυμίες του, αλλά και τους μύχιους φόβους του να λούζονται στο φως. Ο Πωλ καλείται να αντιμετωπίσει καταπρόσωπο την προσωπική του αλήθεια, να την αποδεχτεί, να την κατανοήσει, να την μεταβολήσει και να καταφέρει να αφήσει πίσω του το παρελθόν και τις σκιές του, που τον βαραίνουν, και τελικά απελευθερωμένος από κάθε βάρος, από κάθε ενοχή να προχωρήσει τη ζωή του.
Ο Jean-Paul Dubois δημιουργεί έναν βαθιά τραγικό ήρωα, ο οποίος βρίσκεται διαρκώς σε μία εσωτερική αποσύνθεση. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του μυθιστορήματος, καταλαβαίνουμε πως έχουμε να κάνουμε με έναν μυθιστορηματικό χαρακτήρα, που το αίσθημα της απώλειας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξης του. Ο Πωλ δεν βιώνει διαρκώς μόνο το θάνατο της μητέρας του και του δίδυμου αδερφού του, αλλά και τον δικό του υπαρξιακό θάνατο. Ανίκανος πλέον όχι μόνο να διεκδικήσει το παρόν και το μέλλον του, ή να αποκαταστήσει τη ζωή του, αλλά και να ξεφύγει από τη σκιά του νεκρού πατέρα του, ο Πωλ αφήνεται στις καταστάσεις και στα ενοχικά του συναισθήματα, τα οποία τον καταδυναστεύουν.
Ο Πωλ μετατρέπεται σε ένα παθητικό ον. Δεν έχει πια έλεγχο της ζωής του, αλλά ούτε και του εαυτού του. Αφήνεται. Ζει το παρόν του εγκλωβισμένος σε ένα διάχυτο αίσθημα υπαρξιακής ενοχής, μακριά από κάθε ίχνος ανθρώπινης επαφής. Ο Πωλ είναι ανήμπορος να δημιουργήσει και να διατηρήσει οποιαδήποτε μορφή σχέσης, όχι επειδή δεν ξέρει πως να αγαπήσει, όχι επειδή δε διψά για ανθρώπινη επαφή, για κατανόηση, για αγάπη, αλλά γιατί κουβάλα σιωπηλά ένα αθέατο βάρος, αυτό του τραυματικού του παρελθόντος, το οποία αδυνατεί να μοιραστεί. Ο Πωλ δεν αντιμετωπίζει το παρελθόν του απλώς ως μία ανάμνηση, αλλά ως έναν τόπο, μέσα στον οποίο παραμένει μέχρι και σήμερα εγκλωβισμένος, με τον χρόνο να περνά ανεπιστρεπτί χαμένος για εκείνον.
Ο Πωλ, ο ήρωας του Dubois εκφράζει ένα είδος ενός ατέρμονου πένθους. Αντί να προχωρήσει στα στάδια της αποδοχής και της συμφιλίωσης, παγιδεύεται στο μετέωρο χώρο μεταξύ απώλειας και ζωής, όπου το πένθος έχει μετατραπεί σε μία μόνιμη κατάσταση. Ο Πωλ βιώνει εσωτερικευμένα και καθημερινά την απώλεια της μητέρας και του δίδυμου αδερφού του, κατάσταση που αναπόφευκτα τον οδηγεί στο να χάνει σταδιακά τον εαυτό του. Ο Πωλ κουβαλά μέσα του έναν κόσμο κατεστραμμένο, όπου καθετί όμορφο είναι τόσο εύθραυστο, όσο και καταδικασμένο. Ο Πωλ ζει σε ένα καθεστώς εσωτερικής μάχης. Κάθε του μέρα αποτελεί μία προσπάθεια να αντέξει, να παραμείνει όρθιος, αντικρίζοντας τη σταδιακή, υπαρξιακή του διάλυση!
Ο Dubois δημιουργεί ένα αμιγώς ψυχαναλυτικό μυθιστόρημα, το οποίο έρχεται να συνομιλήσει με ένα πλήθος ψυχαναλυτικών θεωριών, αλλά και εννοιών, μέσα από έναν έμμεσο, διακριτικό τρόπο. Αρχικά, ο Πωλ, ο ήρωας του Dubois θυμάται την τραγική στιγμή της γέννησής του, όπου ταυτόχρονα είναι και η στιγμή που πεθαίνουν, τόσο η μητέρα του, όσο και ο δίδυμος αδελφός του. Από την πρώτη του κιόλας ανάσα, ο Πωλ καλείται να συνδέσει άρρηκτα την ύπαρξη του με την απώλεια και την ενοχή, καθώς μέσα από αυτό το τόσο τραγικό γεγονός, φαίνεται σαν να οφείλει την ύπαρξη του στο θάνατο άλλων, γεγονός που τον κάνει να αισθάνεται πως δεν έχει δικαίωμα να ζήσει ή να είναι ευτυχισμένος. Αυτό το τραγικό συμβάν κατά την έναρξη της ζωής του Πωλ είναι τόσο βαθύ και θεμελιώδες για την ύπαρξη του, με τον ήρωα να το κουβαλά σαν κάτι που δεν έχει ποτέ πραγματικά τελειώσει! Ο Πωλ είναι σαν να ζει μία διαρκή επανάληψη της πρώτης εκείνης στιγμής της ζωής του, κάθε φορά που προσπαθεί να ζήσει, να αγαπήσει, να χαρεί. Αναπόφευκτα συναντά την απώλεια ξανά και ξανά. Ο ήρωας του Dubois δεν είναι απλά ένας άνθρωπος με τραύμα, είναι το ίδιο το τραύμα προσωποποιημένο. Όλη του η ύπαρξη είναι θεμελιωμένη στην απώλεια. Η ζωή και ο θάνατος είναι δύο έννοιες αδιαχώριστα μπλεγμένες μέσα του!
Ο Dubois μέσα από το τραγικό αυτό γεγονός, που καθόρισε αμετάκλητα την πορεία του ήρωα, εισάγει τη θεωρία της τραυματικής γέννησης, η οποία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, θεωρία σύμφωνα με την οποία η ίδια η πράξη της γέννησης είναι μία τραυματική εμπειρία, καθώς συντελείται το βίαιο πέρασμα από τη μήτρα, που μέχρι πρότινος αποτελούσε ένα ασφαλές περιβάλλον, στον έξω κόσμο, έναν κόσμο κρύο, αφιλόξενο, γεμάτο άγνωστα ερεθίσματα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Otto Rank, ο αποχωρισμός του βρέφους από το σώμα της μητέρας μέσα από τη διαδικασία της γέννησης, αφήνει μία βαθιά και ανεπούλωτη πληγή, την οποία ασυνείδητα αναβιώνουμε σε όλες τις μεταγενέστερες εμπειρίες απώλειας και εγκατάλειψης. Η γέννηση λοιπόν αποτελεί το πρώτο μεγάλο τραύμα στη ζωή του ανθρώπου, και ενδέχεται να επηρεάσει βαθύτερες δομές του ψυχισμού.
Στην περίπτωση του Dubois και στην ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ, η γέννηση δεν βιώνεται απλά ως μία τραυματική μετάβαση από τη μήτρα στον έξω κόσμο, αλλά ως μία μετάβαση που συμπίπτει ταυτόχρονα με έναν διπλό θάνατο. Ο Πωλ χάνει τόσο τη μητέρα του, που αποτελεί τη φυσική συνέχεια της ύπαρξης του, όσο και τον δίδυμο αδελφό του, που αποτελεί το άλλο του μισό, την πρώτη του διαπροσωπική σχέση κατά έναν τρόπο. Έτσι, η γέννησή του γίνεται ένα τραύμα θανάτου και όχι απλά ένα τραύμα αποχωρισμού. Η τραυματική και τραγική ταυτόχρονα γέννηση του ήρωα δεν αποτελεί απλώς μία πρώιμη ανάμνηση, αλλά είναι ένα ανεπούλωτο τραύμα, που ορίζει την ύπαρξη του. Όλη του η ζωή άλλωστε, όπως αποδεικνύεται μέσα από τις συνεδρίες ψυχανάλυσης είναι μία διαρκής προσπάθεια να καταλάβει, να δικαιολογήσει και να συμφιλιωθεί με εκείνη την πρώτη εμπειρία απώλειας.
Κατά τη διάρκεια των ψυχοθεραπευτικών συνεδριών, έρχεται στο φως και η δυσλειτουργική σχέση του ήρωα με τον πατέρα του, τον Τομά Λανσκί. Ο Τομά Λανσκί ψυχρός και αποστασιοποιημένος, ανίκανος να προσφέρει αγάπη, ασφάλεια, στοργή, επιδίδεται διαρκώς σε παράνομες δραστηριότητες και λειτουργεί ως ένα σύμβολο διαφθοράς του κόσμου των ενηλίκων. Ο πατέρας του Πωλ δεν είναι μόνο συναισθηματικά απών, αλλά και ηθικά διεφθαρμένος, γεγονός που καθιστά τον κόσμο του ήρωα ασταθή και δίχως ηθική πυξίδα. Αν η μητέρα του Πωλ τον εγκατέλειψε με το θάνατό της, ο πατέρας επιλέγει να τον «εγκαταλείψει» μέσα από τον συναισθηματικό του ακρωτηριασμό!
Η σχέση ανάμεσα στον Πωλ και τον Τομά είναι γεμάτη ένταση, αλλά και πόνο. Ο κεντρικός ήρωας του Dubois επιλέγει να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά από τον πατέρα του, με όποιο ψυχικό κόστος αυτό επιφέρει, ενέργεια που λειτουργεί και ως μηχανισμός επιβίωσης, καθώς ο πατέρας του είναι ένας άνθρωπος δίχως κανέναν ηθικό φραγμό, που εκθέτει τον ίδιο του τον γιο σε ένα πλήθος ηθικών και υπαρξιακών προβλημάτων, αλλά και κινδύνων. Ο Τομά είναι ένας πατέρας σκληρός και απάνθρωπος, που χειραγωγεί συναισθηματικά τον γιο του, αφήνοντας τον με τη διαρκή αίσθηση της αμφιβολίας και της ανασφάλειας, γεγονός που οδηγεί την ύπαρξη του ήρωα στο να χαθεί, κατά την απέλπιδα προσπάθεια αναζήτησης άλλων διαδρομών για να συνδεθεί με τον έξω κόσμο, κουβαλώντας διαρκώς στους ώμους του την υποψία ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι πλήρως αξιόπιστο στον κόσμο των ενηλίκων!
Όπως γίνεται αντιληπτό με το πέρασμα των σελίδων, ο ήρωας της ΠΗΓΗΣ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ ζει υπό τη βαριά σκιά του ασυνείδητου φόβου να επαναλάβει το μοτίβο του πατέρα του, τον οποίο ο ίδιος αποστρέφεται. Η σκηνή προς το τέλος του βιβλίου, όπου ο Πωλ ζητά από πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης να του δείξει την εικόνα του, κι εκείνο σχηματίζει το πρόσωπο του πατέρα του, έρχεται για να υπογραμμίσει με έναν τραγικά ειρωνικό τρόπο τον ανομολόγητο φόβο του ήρωα, αλλά και να αναδείξει πως το Υπερεγώ του ήρωα, κατά τον Freud, έχει ήδη διαμορφωθεί πάνω στο τραυματικό πατρικό πρότυπο. Ο φόβος της ταύτισης σχετίζεται άμεσα με τη διαγενεακή μετάδοση του τραύματος, καθώς ο ήρωας ασυνείδητα κουβαλά την ενοχή και το πένθος που δεν του ανήκουν εξ’ αρχής, αλλά του κληροδοτήθηκαν. Η εσωτερικευμένη εικόνα του «κακού πατέρα» καθηλώνει τον Πωλ στην αγωνία πως ποτέ δεν θα καταφέρει πραγματικά να ξεφύγει από εκείνον, παρά τις συνειδητές προσπάθειες απόρριψής του! Έτσι, ο φόβος αυτής της ομοιότητας αποκτά έναν βαθιά υπαρξιακό χαρακτήρα, καθώς αποτελεί μία μορφή σύγκρουσης ανάμεσα στην επιθυμία για αυτονομία, αλλά και στην ασυνείδητη επανάληψη του τραύματος.
Η αναπόφευκτη αυτή σύγκρουση οδηγεί τον ήρωα σε μια εσωτερική μάχη. Ο Πωλ δεν παλεύει απλώς ενάντια στον πατέρα ως μία εξωτερική απειλή-φιγούρα, αλλά ενάντια στον πατέρα ως μία εγκατεστημένη δομή στο πιο βαθύ σημείο της ύπαρξης του. Κατά τον Λακάν, ο ήρωας του Dubois φαίνεται να είναι αιχμάλωτος ενός «Άλλου», που υπαγορεύει τη θέση του στον κόσμο, πριν ακόμα ο ίδιος συνειδητοποιήσει το «Εγώ» του. Στην προσπάθειά του να απαλλαγεί από τη διαβρωτική σκιά του πατέρα του, ο Πωλ επιλέγει τελικά, όπως διαφαίνεται στην τελική σκηνή του βιβλίου να αφεθεί στη θάλασσα, στο υγρό αυτό στοιχείο, πραγματοποιώντας με αυτό τον τρόπο μία υπαρξιακή πράξη ένωσης της τάση προς τη διάλυση, την ενόρμηση προς τον θάνατο βάσει Freud, με την αρχέγονη, υπαρξιακή επιθυμία της επιστροφής στη μήτρα, συνδέοντας το με τη θεωρία του Rank για το τραύμα της γέννησης. Μέσα λοιπόν από αυτή την παράδοση στο υγρό στοιχείο, ο ήρωας του Dubois δεν απορρίπτει μόνο το πατρικό πρότυπο, αλλά αποδέχεται τη βαθιά ανθρώπινη αλήθεια ότι ποτέ δεν θα καταφέρουμε να αποσχιστούμε ολοκληρωτικά από τα ίχνη, που άφησαν μέσα μας, εκείνοι που υπήρξαν πριν από εμάς!
Ο Πωλ, ο ήρωας της ΠΗΓΗΣ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ, από την πρώτη σελίδα του βιβλίου έρχεται αντιμέτωπος με την απώλεια της μητρικής φιγούρας, που αποτελεί την πιο σημαντική απώλεια της ζωής του! Έτσι, το υγρό στοιχείο, είτε ως αδιάκοπη βροχή που εμποτίζει υποδόρια κάθε σκηνή του βιβλίου, είτε ως τελική παράδοση στη θάλασσα, λειτουργεί συμβολικά όχι μόνο ως ένδειξη του διαρκούς πένθους του, αλλά και ως σύμβολο νοσταλγίας της αρχικής ενότητας του με τη μητέρα του. Το νερό άλλωστε συνδέεται άμεσα με την εμπειρία της μήτρας, λόγω του αμνιακού υγρού μέσα στο οποίο βρίσκεται προφυλαγμένο και ανέπαφο το έμβρυο. Μέσα λοιπόν στο μυθιστόρημα του Dubois, το νερό παρότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την απώλεια, γίνεται συνώνυμο της μητρικής παρουσίας. Άλλωστε στο αποκορύφωμα της αφήγησης, η βύθιση του ήρωα στη θάλασσα δεν συνδέεται με την ολοκληρωτική του καταστροφή, αλλά με την επιστροφή του σε μία πρώιμη κατάσταση του ανθρώπου, αυτή που βρίσκεται ασφαλής μέσα στο αμνιακό υγρό, όπου το τραύμα της απώλειας δεν είχε ακόμα γραφτεί στο σώμα και στην ψυχή του Πωλ. Έτσι, το υγρό στοιχείο δημιουργεί μία κυκλικότητα, όπου η αρχή και το τέλος, η γέννηση και ο θάνατος μετατρέπονται σε έναν αξεδιάλυτο κόμπο, όπως ακριβώς είναι και η ανθρώπινη εμπειρία!
Ολοκληρώνοντας λοιπόν, Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ είναι ένα βιβλίο για την σιωπηλή, υπαρξιακή μάχη που δίνουμε όλοι μέσα μας. Μία μάχη για να σβήσουμε τα τραύματα που κληρονομήσαμε, να λυτρωθούμε από το βάρος ενός τραυματικού παρελθόντος, που επιμένει να αναβλύζει μέσα από τα πιο κρυφά στρώματα της ύπαρξής μας! Ο ήρωας του Dubois παλεύοντας ανάμεσα στην ανάγκη να ανήκει και στην ανάγκη να λυτρωθεί, ανακαλύπτει ότι η επιστροφή στο αρχικό, υγρό σκότος της γέννησης του, μέσω της παράδοσης του στη θάλασσα, δεν είναι ήττα, αλλά μία αναγέννηση! Μία πράξη βαθιάς συμφιλίωσης με ό,τι δεν μπορεί να αλλάξει. Στο τέλος, το βιβλίο μάς αφήνει με μια αίσθηση γλυκόπικρης αλήθειας: ότι η ελευθερία δεν έρχεται από τη διαγραφή των πληγών μας, αλλά από την ήρεμη αποδοχή ότι είναι πια μέρος του εαυτού μας.
