Με αφορμή τις μηνιαίες συναντήσεις της λέσχης ανάγνωσης ενηλίκων «The Reading Club – Λάρισα» στην οποία συμμετέχω, διάβασα πρόσφατα το μυθιστόρημα «Κάτω από το Ηφαίστειο» του Malcolm Lowry, που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε νέα μετάφραση από την κ. Κατερίνα Σχινά και με ένα νέο εξαιρετικό ως προς την αισθητική εξώφυλλο. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα για το οποίο ακούγονται, λέγονται και γράφονται πολλά. Θεωρείται -δικαίως- ένα από τα σημαντικότερα μοντερνιστικά μυθιστορήματα του περασμένου αιώνα, το οποίο συμπεριλαμβάνεται διαχρονικά στις λίστες με τα «must read» βιβλία.
Ήταν ένα από τα βιβλία που προσωπικά ήθελα πολύ να διαβάσω. Η αλήθεια είναι πως με όσα άκουγα, αλλά και με όσα γράφονταν γι’ αυτό είχα καλλιεργήσει ενδόμυχα έναν φόβο συνυφασμένο τόσο με τη δυσκολία της ανάγνωσης, όσο και με την κατανόηση του περιεχομένου του. Παρόλα αυτά, διαβάζοντας το έχω να πω ότι πρόκειται ομολογουμένως για ένα αρκετά πυκνογραμμένο βιβλίο, γεμάτο με πληθώρα διακειμενικών αναφορών, παραλληλισμών και συμβόλων, που ωστόσο διαβάζεται άνετα και «ευχάριστα» λόγω της ξέφρενης, συνειρμικής του ροής. Σίγουρα, κατά την ανάγνωση του χάθηκαν αρκετά διακειμενικά στοιχεία, έμμεσες αναφορές και κάποιοι συμβολισμοί, που ωστόσο σε μία δεύτερη, μελλοντική και πιο ώριμη ίσως ανάγνωση, μετά από κάποια χρόνια, θα είναι εκεί και θα περιμένουν να τα ανακαλύψω!
Το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ του Malcolm Lowry είναι ένα μυθιστόρημα, η πλοκή του οποίου διαδραματίζεται εντός μίας ημέρας. Συγκεκριμένα, η βασική δράση του βιβλίου τοποθετείται στις 2 Νοεμβρίου το 1938, την ημέρα των Νεκρών, στην πόλη Κουαουναγουάκ, στο Μεξικό! Η Ημέρα των Νεκρών είναι μία ιδιαίτερα σημαντική μέρα για τις μεξικανικές οικογένειες, οι οποίες επισκέπτονται τα νεκροταφεία για να τιμήσουν τους αγαπημένους τους νεκρούς. Πηγαίνουν στους τάφους των αγαπημένων τους, τους καθαρίζουν, τους στολίζουν με λουλούδια, φέρνουν αγαπημένα τους αντικείμενα και δημιουργούν μικρούς βωμούς, ενώ ταυτόχρονα στήνουν μικρές γιορτές που κρατούν πολλές φορές και ολόκληρη τη νύχτα, όπου τρώνε, τραγουδάνε και μοιράζονται αυτή τη νύχτα με τους νεκρούς αγαπημένους τους. Πρόκειται για μία συλλογική πράξη αγάπης και μνήμης, μία πράξη συμφιλίωσης με την έννοια του θανάτου, πράξη μέσα από την οποία ξορκίζεται κάθε δυσάρεστο συναίσθημα και ο θάνατος αντιμετωπίζεται ως γιορτή, ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής!
Με φόντο λοιπόν αυτή τη νύχτα ο Malcolm Lowry στήνει τη βασική πλοκή του, πρωταγωνιστής της οποίας είναι ο Τζέφρι Φέρμιν, πρώην Βρετανός πρόξενος στο Μεξικό, ο οποίος έχει παγιδευτεί στις έξεις του ολοκληρωτικά και συγκεκριμένα στον αλκοολισμό. Τη νύχτα αυτή καταφθάνει στην Κουαουναγουάκ η πρώην σύζυγος του, η Ιβόν, η οποία παρότι έχουν χωρίσει συνεχίζει και τον αγαπά, σε μία τελευταία προσπάθεια να τον βοηθήσει να απελευθερωθεί από τη φυλακή του, το αλκοόλ, ενσαρκώνοντας την τελευταία ελπίδα για την σωτηρία του. Κοντά τους θα βρεθεί και ο ετεροθαλής αδερφός του Τζέφρι, ο Χιου, ο οποίος στο παρελθόν έτρεφε ερψτικά αισθήματα για την Ιβόν, και αγωνίζεται μία ζωή για να ξεφύγει από τη σκιά του μεγάλου του αδερφού. Παρόλα αυτά έρχεται κοντά του, με τη ζήλια αλλά και την αγάπη για τον Τζέφρι διαρκώς να συγκρούονται μέσα του, ίσως για του προσφέρει ένα χέρι βοήθειας, ή ίσως για να τον δει να καταστρέφεται ολοκληρωτικά…
Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια μίας ημέρας, όπου ο Τζέφρι, η Ιβόν και ο Χιου περιδιαβαίνουν μαζί στην πόλη, μέχρι που ο Τζέφρι θα καταλήξει εντελώς μόνος, με τα βήματα του να τον οδηγούν σε ένα μπαρ, όπου η αναπόδραστη μοίρα του, θα γράψει με τον πιο τραγικό και μάταιο τρόπο τον επίλογο της ζωής του!
Παράλληλα με τα γεγονότα του παρόντος, ο συγγραφέας υφαίνει μία πληθώρα αναδρομών στο παρελθόν και μέσα από σκέψεις, συναισθήματα, αλλά και εσωτερικούς μονολόγους στους οποίους επιδίδονται οι βασικοί πρωταγωνιστές του βιβλίου, ο Malcolm Lowry φωτίζει άγνωστες πτυχές από τη ζωή του Τζέφρι, την Ιβόν, αλλά και του Χιου, τονίζοντας τις λεπτές ισορροπίες που κρατούσαν στη ζωή τις μεταξύ τους σχέσεις!
Όπως γίνεται αντιληπτό μπορεί η εξωτερική χρονική διάρκεια να είναι αυτή της μίας ημέρας, όμως η αφηγηματική χρονικότητα απλώνεται στο παρελθόν, καλύπτοντας πολλά έτη, με το συγγραφέα να υφαίνει έναν πυκνό και στιβαρό μυθιστορηματικό ιστό, μέσα από τον οποίο καταφέρει να συνθέσει το ψυχαναλυτικό πορτρέτο όχι μόνο του Τζέφρι, αλλά και των υπόλοιπων βασικών πρωταγωνιστών, αναδεικνύοντας τις υπαρξιακές συγκρούσεις που πάλλονται μέσα τους!
Το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ του Malcolm Lowry είναι ένα βαθιά υπαρξιακό μυθιστόρημα μέσα από το οποίο αναδεικνύονται ζητήματα όπως οι έξεις των ανθρώπων και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο αλκοολισμός, καθώς και η αδιαμφισβήτητη πολλές φορές πορεία προς την αυτοκαταστροφή και το αναπόφευκτο τέλος. Ο πρώην Βρετανός πρόξενος είναι ένα πρόσωπο τραγικό. Ένας ήρωας εγκλωβισμένος σε έναν ατέρμονο κύκλο αλκοολισμού, ένας ήρωας απομονωμένος και βαθιά χωμένος στην ενοχή και στις τύψεις, που ο ίδιος καλλιεργεί στον εαυτό του, ένας ήρωας ανήμπορος να σπάσει τα δεσμά της προσωπικής του κόλασης, στην οποία βουλιάζει όλο και βαθύτερα.
Ο Τζέφρι είναι μία αμιγώς τραγική, μυθιστορηματική φιγούρα, που θα τολμούσα να πω ότι μου θυμίζει έντονα ήρωα αρχαιοελληνικής τραγωδίας, ο οποίος δεν μπορεί να ξεφύγει από την αυτοκαταστροφή του. Ο Τζέφρι παρότι σε όλη την έκταση του βιβλίου ταλαιπωρείται από το βάρος των ενοχών, για τις πράξεις του παρελθόντος, για τις αδυναμίες του, για τον εθισμό του στο αλκοόλ και τις ολέθριες συνέπειες αυτού στη σχέση του κυρίως με την Ιβόν, παρότι φαίνεται ότι αναγνωρίζει την κατάσταση του και το προσωπικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται, με τη ζωή του να έχει τελματώσει, παρατηρούμε ότι αδυνατεί ή ίσως δεν επιθυμεί να σώσει πρώτα από όλα τον ίδιο του τον εαυτό και στη συνέχεια τη σχέση του με την αγαπημένη του, γεγονός που καταδεικνύει πως ίσως ο Τζέφρι είναι ένας βαθιά νάρκισσος, ο οποίος είναι ανήμπορος να περάσει τα προσωπικά του όρια και να δει έξω από τον εαυτό του.
Ο θάνατος και η φθορά υλική, αλλά και υπαρξιακή είναι διάχυτα μέσα στο βιβλίο. Αρχικά, ας μην ξεχνάμε το μυθιστορηματικό παρόν και το σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται η βασική πλοκή του βιβλίου, που δεν είναι άλλο από την Ημέρα των Νεκρών, που θα λέγαμε πως αποτελεί έναν άμεσο συμβολισμό του αναπόδραστου τέλους του ήρωα, ενώ ταυτόχρονα μέσα από την περιπλάνηση του εκείνη τη νύχτα από μπαρ, σε μπαρ, καθώς και οι περιπέτειες στις οποίες μπλέκει μαζί με την Ιβόν και τον Χιου, παρατηρούμε το σκηνικό μίας πόλης, αλλά και των ανθρώπων της, που βρίσκονται σε πλήρη εξωτερική και εσωτερική αποσύνθεση, γεγονός που υπογραμμίζει την πνευματική ανομβρία στην οποία βρίσκεται ο ήρωας του Malcolm, που σελίδα τη σελίδα βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στο προσωπικό του σκοτάδι, που διαβρώνει σταδιακά την ανθρώπινη του ύπαρξη!
Στο έργο του Malcolm Lowry πέρα από τον έντονο υπαρξιακό προβληματισμό σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο και τη φθαρτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, εντοπίζει κανείς διάχυτο και τον πολιτικό υπαινιγμό. Συγκεκριμένα, το μυθιστόρημα του Lowry διαδραματίζεται το 1938, μία εποχή έντονης πολιτικής αβεβαιότητας, όπου στην Ευρώπη παρατηρείται η άνοδος του φασισμού και του ναζισμού, ταυτόχρονα βρισκόμαστε και ένα χρόνο πριν από τη λήξη του Ισπανικού Εμφυλίου, στον οποίο βρέθηκε ο Χιου, αλλά και πριν από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ταυτόχρονα βρισκόμαστε στο Μεξικό μετά την Επανάσταση, όπου επικρατεί ένα σκηνικό έντονης συλλογικής διαφθοράς και βίας.
Μέσα από τους ήρωες του ο Lowry σκιαγραφεί έναν κόσμο, που βρίσκεται σε πλήρη αποσύνθεση, έναν κόσμο όπου η πολιτική καταπίεση, η ατέρμονη βία, η πολιτική διαφθορά, οι κοινωνικές ανισότητες, η αυταρχικότητα του κράτους, η ανασφάλεια των πολιτών και η ζωή τους, που οδηγείται σταδιακά στην εξαθλίωση συνθέτουν έναν κόσμο που βρίσκεται σε βαθιά κρίση, κατάσταση η οποία εύστοχα και υποδόρια συνδέεται άρρηκτα με την προσωπική τραγωδία του Βρετανού πρόξενου, ο οποίος λόγω του εθισμού του στο αλκοόλ χάνει την επαγγελματική του θέση, πιθανότατα και λόγω των αμφιλεγόμενων του ιδεών και της γενικότερης στάσης του στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής, μιας και έχουμε να κάνουμε με έναν ήρωα αντιφασιστή, πολιτικά ευαίσθητο, ο οποίος ωστόσο διακατέχεται από παρανοϊκές, ασαφείς ιδέες κατασκοπίας και διεθνών συνομωσιών, όπου τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και το προσωπικό του παραλήρημα είναι δυσδιάκριτα.
Όπως γίνεται αντιληπτό λοιπόν, στο μυθιστόρημα του Malcolm Lowry οι πολιτικές αναφορές βρίσκονται εγκιβωτισμένες μέσα στον μυθιστορηματικό ιστό, λειτουργώντας υποδόρια, μέσα από μία γενικότερη ατμόσφαιρα παρακμής και απελπισίας, όπου τα όρια ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό καταρρέουν. Η προσωπική αδυναμία του ήρωα να ξεφύγει από τον εθισμό του και την αμετάκλητη πορεία του προς ένα προδιαγεγραμμένο τέλος, συνδέει την προσωπική του αποτυχία με την πολιτική κατάρρευση και την ηθική κρίση της εποχής, αναδεικνύοντας ο συγγραφέας μέσα από αυτή την αμιγώς τραγική κατάσταση έναν ολόκληρο κόσμο, ο οποίος βυθίζεται αργά, αλλά σταθερά σε ένα αναπόφευκτο υπαρξιακό σκοτάδι!
Το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ είναι ένα μυθιστόρημα που βρίθει έντονων συμβολισμών και συνδέσεων κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα, καθώς παρατηρούμε πως στο μυθιστόρημα του Malcolm υπάρχουν άρρηκτες συνδέσεις με τον χριστιανισμό, αλλά και με τις μεξικανικές-παγανιστικές παραδόσεις. Υπάρχει επίσης και ένα βαθιά φιλοσοφικό υπόβαθρο καθώς η χρονική κυκλικότητα που παρατηρείται μέσα στο βιβλίο συνδέεται άμεσα με την ιδέα της αιώνιας επιστροφής του Νίτσε. Συγκεκριμένα, η βασική πλοκή του έργου οικοδομείται με μία αμιγώς κυκλική δομή, με τον ήρωα να επιστρέφει πάντα στο ίδιο σημείο από το οποίο ξεκίνησε και τελικά να καταλήγει πάντα όπως είχε ξεκινήσει. Μόνος, μεθυσμένος, αλλά και καταδικασμένος να φτάσει σε ένα αμετάκλητο τέλος, με τα γεγονότα να ξανασυμβαίνουν, κατάσταση η οποία υπογραμμίζει την επίγεια κόλαση που βιώνει ο πρώην Βρετανός πρόξενος, με τη μορφή μίας αιώνιας επανάληψης!
Η χρονική κυκλικότητα που εντοπίζεται στο μυθιστόρημα του Malcolm αναδεικνύει την φιλοσοφική εκείνη θεώρηση του παγιδευμένου ανθρώπου σε έναν αέναο κύκλο ενοχής και αποτυχίας, όπου διαρκώς επαναλαμβάνεται. Ο ήρωας του Malcolm αρνείται ίσως από αδυναμία, ίσως από φόβο, ίσως από εγωισμό να σπάσει τα δεσμά του κύκλου και καταλήγει να βιώνει ξανά και ξανά το ίδιο μαρτύριο, μέχρι που τελικά οδηγείται αναπόφευκτα στον πνευματικό του θάνατο!
Φυσικά, όπως είναι ήδη γνωστό και αναφέρεται στις εξαιρετικές τοποθετήσεις που υπάρχουν ήδη δημοσιευμένες στο διαδίκτυο, το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ είναι ένα μυθιστόρημα που συνομιλεί ανοικτά με τη ΘΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ του Δάντη. Οι συνδέσεις φανερές και μη, διατρέχουν ολόκληρό το βιβλίο. Μόνο που σε αντίθεση με τη Θεία Κωμωδία, στο έργο του Malcolm Lowry, η πνευματική πτώση του ήρωα είναι μη αναστρέψιμη και εντέλει αμετάκλητη. Ο Τζέφρι παρότι βυθίζεται στην προσωπική του Κόλαση, δεν καταφέρνει να βρει το φως και να φτάσει στον δικό του Παράδεισο. Το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η τραγωδία ενός σύγχρονου ανθρώπου, που ενδόμυχα αδυνατεί να πιστέψει στην έννοια της λύτρωσης και της υπαρξιακής τελικά απελευθέρωσης από τους προσωπικούς του δαίμονες, καθώς η πίστη αντικαθίσταται από το αλκοόλ, τη σιωπή, αλλά και την ενοχή!
Ολοκληρώνοντας, το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ του Malcolm Lowry είναι ένα έργο πολυδιάστατο, μία υπαρξιακή τραγωδία, όπου με φόντο την Ημέρα των Νεκρών, αλλά και ένα σιωπηλό ηφαίστειο, ο Βρετανός συγγραφέας οικοδομεί έναν κόσμο όπου ο χρόνος κυλάει κυκλικά, με τους ήρωες παγιδευμένους στον κύκλο αυτό, να αγωνίζονται μάταια για την πολυπόθητη υπαρξιακή τους λύτρωση, την οποία χάνουν πριν καν καταφέρουν να αποκτήσουν και τελικά παραδίδονται σιωπηλά και αδιαμαρτύρητα στην προσωπική τους καταδίκη! Το ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ είναι ένα μυθιστόρημα σύμβολο θα έλεγα της σύγχρονης ψυχής, η οποία ζει εγκλωβισμένη σε μία υπαρξιακή φυλακή προσωπικών ενοχών, παραδομένη στους δαίμονες της, ανίκανη να απαλλαγεί από τα σκοτάδια της εποχής, ανίκανη να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να βρει το δικό της φως μέσα σε όλο αυτό το υπαρξιακό σκοτάδι και τελικά ανίκανη να σωθεί!
