Ο James Baldwin αποτελεί αδιαμφισβήτητα έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς της αμερικανικής λογοτεχνίας. Η επανέκδοση του μυθιστορήματος του ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΧΩΡΑ, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά τον Μάρτιο του 2003, σε μετάφραση του Κωστή Αρβανίτη για τις εκδόσεις Πατάκη, αποτελεί ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός, ιδιαίτερα για όλους εμάς τους αναγνώστες που τον αγαπήσαμε, διαβάζοντας τα λίγα μυθιστορήματα του που έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά.
Αναγνωστικά τον γνώρισα το 2019, μέσα από τις εκδόσεις Πόλις που κυκλοφόρησαν το «Το κουαρτέτο του Χάρλεμ», σε μετάφραση του Χρήστου Οικονόμου. Ακολούθησε η ανάγνωση των μυθιστορημάτων του «Το δωμάτιο του Τζοβάνι», «Δεν είμαι ο νέγρος σου» και το «Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει». Πρόκειται για έργα τολμηρά για την εποχή τους, έργα αφοπλιστικά ειλικρινή, έργα απαράμιλλης ομορφιάς και ευαισθησίας, που αναδεικνύουν το μεγαλείο γραφής του Αμερικανού συγγραφέα, ο οποίος καταφέρνει και σκάβει βαθιά την ανθρώπινη ψυχή, πάνω από την οποία σκύβει και με περισσή τρυφερότητα, φέρνει στο φως ανθρώπους που διψούν απελπισμένα για λίγη αγάπη και τρυφερότητα, για κατανόηση και αποδοχή, ανθρώπους που έχουν τσακίσει από τις δυσκολίες της ζωής, αλλά είναι εκεί, όρθιοι ακόμη, να παλεύουν και να αναζητούν τη δική τους θέση στον κόσμο, τη δική τους προσωπική ευτυχία. Λογοτεχνικά έργα που κατάφεραν να κερδίσουν τη μάχη με τον χρόνο, δίνοντας επάξια στον Baldwin μία θέση στο «Πάνθεον» των σύγχρονων κλασικών συγγραφέων.
Το ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΧΩΡΑ κυκλοφόρησε το 1962. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα χωρισμένο σε τρία μέρη, που διαδραματίζεται στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα, η δράση του οποίου μοιράζεται ανάμεσα σε συνοικίες της Νέας Υόρκης, όπως το Γκρίνουιτς Βίλατζ και το Χάρλεμ, αλλά και το Παρίσι, στο οποίο μετανάστευσε και ο ίδιος ο συγγραφέας το 1948, με την ελπίδα να καταφέρει να αποτινάξει από πάνω του την ταμπέλα του νέγρου συγγραφέα, να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα του, να συμφιλιωθεί με τη σεξουαλική του ταυτότητα, αλλά και γενικότερα με τον ίδιο του τον εαυτό.
Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου, ο αναγνώστης συναντά τον νεαρό Ρούφους. Ο Ρούφους είναι ένας Αφροαμερικανός μουσικός, ο οποίος συνάπτει ερωτικό δεσμό με την Λεόνα, μία λευκή κοπέλα από τον αμερικανικό νότο, που βρίσκεται στην πολύβουη και αχανή μεγαλούπολη, σε μία προσπάθεια να ξεφύγει από το προδιαγεγραμμένο της μέλλον. Ο Ρούφους και η Λεόνα ερωτεύονται σφόδρα, συγκατοικούν και μοιράζονται τον προσωπικό τους χρόνο πότε μένοντας μόνοι οι δυο τους, και πότε κάνοντας παρέα με τους φίλους του Ρούφους. Η ευτυχία ωστόσο του νεαρού ζευγαριού δεν διαρκεί πολύ. Ο Ρούφους εγκλωβίζεται στα προσωπικά του συμπλέγματα, που πηγάζουν κυρίως από το μαύρο χρώμα του δέρματος του, αλλά και γενικότερα απ’ το γεγονός πως δεν έχει αποδεχτεί, δεν έχει κατανοήσει, δεν έχει αγκαλιάσει τον πραγματικό του εαυτό. Αυτό, θα οδηγήσει στην προσωπική του παρακμή, στην προσωπική του πτώση, η οποία θα επιφέρει ολέθρια αποτελέσματα τόσο στην Λεόνα, όσο και στον ίδιο, με αποκορύφωμα την αυτοκτονία του.
Η αυτοκτονία του Ρούφους διαταράσσει τις εύθραυστες ισορροπίες που επικρατούν ανάμεσα σε εκείνον και τους φίλους του. Η προσοχή του συγγραφέα μετά τον θάνατο του Ρούφους στρέφεται σε εκείνους. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τον αδιάκοπο, καθημερινό τους αγώνα για επιβίωση, την προσπάθεια τους να ζήσουν, εκπληρώνοντας τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους. Την αγωνία τους να πετύχουν και να βγάλουν χρήματα. Να ξεφύγουν από το προδιαγεγραμμένο μέλλον των ανθρώπων της δικής τους κοινωνικής τάξης. Αλλά κυρίως αυτό που παρακολουθεί ο αναγνώστης είναι η εσωτερική τους πάλη, τόσο για να συμφιλιωθούν με τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τα συναισθήματα τους, όσο και για να κατανοήσουν και να αγαπήσουν τον εαυτό τους, πάλη η οποία διενεργείται υπό το αβάσταχτο βάρος της σκιάς του θανάτου του αγαπημένου τους φίλου.
Η μικρή αδερφή του Ρούφους, η Άιντα, που κουβαλά έναν τεράστιο εσωτερικό θυμό, που πηγάζει από τον θάνατο του αδερφού της, ο ανασφαλής και αναβλητικός Βιβάλντο, που το όνειρο του είναι να καταφέρει να ολοκληρώσει και να εκδώσει το μυθιστόρημα του, αρκεί να καταφέρει να ξεπεράσει τους φόβους του, οι σχεδόν μεσήλικες και παντρεμένοι μεταξύ τους Κας και Ρίτσαρντ, και ο αυτοεξόριστος ηθοποιός, ο Έρικ, ο οποίος θα βρεθεί για λίγα χρόνια στο Παρίσι, σε μία προσπάθεια να κατακτήσει την προσωπική του ελευθερία.
Τα πέντε αυτά μυθιστορηματικά πρόσωπα διεκδικούν την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη, εξιστορώντας τις ζωές, φέρνοντας στο φως τις ανομολόγητες αλήθειες τους και τα ένοχα μυστικά τους. Ο μαύρος συγγραφέας δημιουργεί ένα αμιγώς κοινωνικό μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα πολυπρόσωπο και πολυφωνικό, μέσα από το οποίο επιχειρεί να θίξει μία πληθώρα κοινωνικών ζητημάτων που τον αφορούν και είναι άρρηκτα συνυφασμένα με τη ζωή του, αφού μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι εμπνευσμένο από τα προσωπικά του βιώματα, αλλά και τις εμπειρίες του.
Αρχικά, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που θίγονται σε αυτό το μυθιστόρημα είναι ο ρατσισμός που προέρχεται από τις φυλετικές διακρίσεις, κι ό,τι αυτός επιφέρει σε καθημερινή βάση. Συγκεκριμένα, παρακολουθούμε τον Ρούφους, ο οποίος προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν απόλυτα εχθρικό κόσμο, που δεν του συγχωρεί το μαύρο χρώμα του δέρματος του. Το γεγονός αυτό έχει ολέθριες συνέπειες για τον ίδιο, γιατί υποσυνείδητα τον οδηγεί στην εσωτερίκευση όλου αυτού του ρατσισμού, που τελικά μετατρέπεται σε ένα τσουνάμι σκοτεινών σκέψεων και συναισθημάτων, που τον πνίγουν. Ο Ρούφους έχει μέσα του πολύ θυμό και μίσος για τον εαυτό του. Δεν μπορεί να τα διαχειριστεί. Αποζητά διαρκώς έντονες σεξουαλικές σχέσεις, κυρίως με λευκά άτομα, σχέσεις στις οποίες εκρήγνυται και εξωτερικεύει τον θύμο, το μίσος, την καταπίεση, την ανασφάλεια και τον εσωτερικευμένο του φόβο, μέσω ακραίας βίας, σε μία υποσυνείδητη προσπάθεια να ασκήσει εξουσία και να αποκτήσει επιτέλους αυτός τον έλεγχο.
Η αγάπη επίσης και οι εκφάνσεις της σε κάθε είδους σχέση, από φιλική, αδερφική μέχρι και ερωτική είναι επίσης ένα από τα βασικά θέματα που απασχολούν τον συγγραφέα. Όλοι οι ήρωες του Baldwin διψούν για λίγη αγάπη και τρυφερότητα. Έχουν ανάγκη όχι μόνο να αγαπήσουν, αλλά και να αγαπηθούν. Παρόλα αυτά, η αγάπη έρχεται αντιμέτωπη με πλήθος δυσκολιών και εμποδίων, που οφείλονται στον τρόπο ζωής και τις συνθήκες που επικρατούν στην αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του πενήντα. Για να καταφέρει να επιβιώσει η αγάπη, καλείται να γεφυρώσει τις αποστάσεις που προκύπτουν ανάμεσα στους ανθρώπους, αποστάσεις που οφείλονται στο υποσυνείδητο τραύμα των φυλετικών διακρίσεων και γενικότερα του ρατσισμού, αλλά και στις ενοχές που προκύπτουν από τις διαφορετικές σεξουαλικές προτιμήσεις, που δεν ακολουθούν την κοινωνική νόρμα της εποχής, ενοχές που συνοδεύονται από αθώα ψέματα κυρίως προς τον ίδιο τους τον εαυτό, τον οποίο οι ήρωες του Baldwin φοβούνται να αντιμετωπίσουν καταπρόσωπο. Ο συγγραφέας όντας αφοπλιστικά ειλικρινής τονίζει πόσο δύσκολη είναι η αγάπη μέσα σε έναν απάνθρωπα σκληρό κόσμο, που δε συγχωρεί και δεν αποδέχεται οτιδήποτε το διαφορετικό.
Πέρα από αυτά τα ζητήματα, που θα έλεγα πως αποτελούν τους βασικούς μυθιστορηματικούς πυλώνες του Baldwin, o συγγραφέας αναφέρεται κατά κάποιον τρόπο και στη ρευστότητα των σεξουαλικών προτιμήσεων, αφού πολλοί από τους ήρωες του συνάπτουν ερωτικές σχέσεις με άτομα τόσο του ίδιου, όσο και του άλλου φύλου. Βέβαια, σκεπτόμενος την εποχή στην οποία γράφτηκε το βιβλίο, καθώς και τα συμπλέγματα που κουβαλούσε ο ίδιος ο συγγραφέας, μιας κι εκείνος αγωνίστηκε για να συμφιλιωθεί με την ομοφυλοφιλία του και γενικότερα με τη φύση και τον πραγματικό του εαυτό, ίσως αυτή η σεξουαλική ρευστότητα που επικρατούσε ανάμεσα στους ήρωες του, να αποτελούσε έναν υποσυνείδητο φόβο καθολικής αποδοχής της ομοφυλοφιλίας, ο οποίος εκφράζεται μέσα από αυτή τη δυαδικότητα. Παράλληλα, ο συγγραφέας φέρνει στην επιφάνεια την εκούσια άρνηση των ανθρώπων. Όλοι του ήρωες βλέπουμε πως είναι πρόθυμοι να αγνοήσουν την αλήθεια, συντηρώντας το ψέμα που οικοδομήσανε από φόβο και ανασφάλεια, να έρθουν αντιμέτωποι με τις πιο σκοτεινές πτυχές της ύπαρξης τους, να αντικρίσουν τον πραγματικό τους εαυτό, τον οποίο κάποιοι αποφεύγουν συστηματικά.
Τέλος, δεν θα μπορούσα να μην σταθώ και στον τίτλο του βιβλίου «Μια άλλη χώρα», ο οποίος λειτουργεί εντελώς συμβολικά. Μέσα από τον προσωπικό τους αγώνα, οι συμπλεγματικοί ήρωες του Baldwin, αυτές οι τραγικές υπάρξεις, που αποζητούν αγάπη, αποδοχή, τρυφερότητα, στην πραγματικότητα αναζητούν μία άλλη χώρα, μία χώρα ουτοπική, μία χώρα όπου δεν θα υπάρχουν διακρίσεις φυλετικές και ταξικές, διακρίσεις που πηγάζουν από τις σεξουαλικές προτιμήσεις των ανθρώπων, αλλά και από το χρώμα του δέρματος τους, μία χώρα απαλλαγμένη από τα συρματοπλέγματα που ορθώνουν οι διαφορές των ανθρώπων, μία χώρα μικρή, που θα καταφέρει ωστόσο να χωρέσει την αλήθεια της ύπαρξης του. Μία χώρα που δυστυχώς δεν υπάρχει. Μία χώρα που αποτελεί ανομολόγητο όνειρο κάθε ανθρώπου δεν κατάφερε να χωρέσει σε καλούπια και νόρμες ασφυκτικές, που κάθε κοινωνία προτάσσει από φόβο μήπως χάσει τη βαρετή ομοιομορφία της. Κι αυτή τελικά η διαπίστωση, πως αυτή η ΑΛΛΗ ΧΩΡΑ δεν υπάρχει, είναι που αφήνει μία γλυκόπικρη γεύση στο στόμα…
Αν κάτι λοιπόν πρέπει να πω κλείνοντας, αυτό είναι πως το ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΧΩΡΑ είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα αξιώσεων, που χαίρομαι που κατάφερα να το εντάξω στην προσωπική μου βιβλιοθήκη!
