Η ΦΑΓΩΣΙΜΗ ΓΥΝΑΙΚΑ αποτελεί το λογοτεχνικό ντεμπούτο της Καναδής και βραβευμένης δύο φορές με το βραβείο BOOKER συγγραφέως Margaret Atwood. Γράφτηκε το μακρινό 1965, ενώ κατάφερε να εκδοθεί τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1969. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις ΓΡΑΜΜΑΤΑ, σε μετάφραση της Ρένας Χατχούτ το 1984. Εκ τότε και μέχρι σήμερα κυκλοφορεί και ελπίζω να διαβάζεται διαρκώς από νέους αναγνώστες, μιας και τα αμιγώς φεμινιστικά ζητήματα που θίγει η συγγραφέας μέσα από την ιστορία της κεντρικής της ηρωίδας, παραμένουν τραγικά επίκαιρα και δυστυχώς ακόμη άλυτα στην πλειοψηφία τους.
Κεντρική ηρωίδα του βιβλίου είναι η Μάριαν, μία νεαρή ενήλικη γυναίκα, που μόλις έχει ολοκληρώσει τον κύκλο σπουδών της στη Ψυχολογία και έχει καταφέρει να κερδίσει την πρώτη της δουλειά σε μία εταιρεία ερευνών, στο τμήμα κατασκευής των ερωτηματολογίων και συγκεκριμένα στη διατύπωση των ερωτήσεων, αλλά και στη δειγματοληψία. Η Μάριαν για να καταφέρει να αντεπεξέλθει οικονομικά μοιράζεται το διαμέρισμα της με την Έηνσλυ, μία συνομήλικη της κοπέλα, που γνωρίστηκαν πρόσφατα και παρότι οι χαρακτήρες τους δεν εμφανίζουν και πολλές ομοιότητες, καταφέρνουν ωστόσο να τα βρίσκουν κάνοντας αναγκαίες υποχωρήσεις και αμοιβαίους συμβιβασμούς στο κομμάτι της συγκατοίκησης.
Η Μάριαν έχει μία στρωμένη θα έλεγε κανείς καθημερινότητα. Μία καθημερινότητα ζηλευτή βάσει των κοινωνικών προτύπων της εποχής εκείνης, καθώς διατηρεί μία σταθερή δουλειά, που παρότι δεν εμφανίζει ιδιαίτερες προοπτικές ανέλιξης, τη βρήκε αβίαστα με το που ολοκλήρωσε τις σπουδές της, και ταυτόχρονα διατηρεί δεσμό με τον Πήτερ, έναν φιλόδοξο νεαρό καριερίστα, ο οποίος αναπάντεχα μετά από μία επεισοδιακή βραδινή τους έξοδο με τη συγκάτοικο της και έναν φίλο της από τα παλιά, του Λεν, της ζητάει να παντρευτούν.
Η πρόταση του Πήτερ έρχεται για να ταρακουνήσει τη νεαρή Μάριαν, η οποία συνειδητοποιεί πως δεν ξέρει ακριβώς τη θέλει από τη ζωή της, ποια είναι τα όνειρα και οι επιθυμίες της. Παρόλα αυτά, δέχεται να παντρευτεί τον Πήτερ. Άλλωστε αυτό δεν θα ήθελε κάθε νεαρή γυναίκα της εποχής της; Αφού κατάφερε να σπουδάσει, να βρει μία δουλειά, να συνάψει δεσμό με ένα σοβαρό αγόρι, τι άλλο έμενε στη λίστα με όλα όσα πρέπει να κάνει μία γυναίκα της δικής της ηλικίας; Ένας γάμος φυσικά, ένα παιδί, μία οικογένεια, για να ολοκληρωθεί ως γυναίκα, για να αποκτήσει νόημα η ζωή της και να υπογραμμιστεί η θηλυκότητα της.
Οι προετοιμασίες του γάμου δειλά-δειλά ξεκινούν. Ο Πήτερ αποφασίζει αφού πια η σχέση τους είναι επίσημη, να γνωρίσει την Μάριαν στους φίλους και τους συναδέλφους του, νιώθοντας πως η επισημοποίηση της σχέσης του και η οικοδόμηση μίας ζωής στα αποδεκτά, κοινωνικά πρότυπα της εποχής, θα συνδράμει στην διαμόρφωση της επαγγελματικής-κοινωνικής του εικόνας και θα τον βοηθήσει να ανέλθει επαγγελματικά. Η Μάριαν από την άλλη εγκλωβίζεται στην τροπή που έχει λάβει η ζωή της. Νιώθει το βάρος του κοινωνικού της περίγυρου που τη συγχαίρει διαρκώς και μακαρίζει την καλή της τύχη, να την πλακώνει. Ασφυκτιά. Παράλληλα, έχει να διαχειριστεί την Έηνσλυ και τις αναπάντεχες ιδέες της, η οποία αποφασίζει να μείνει έγκυος μιας και βρίσκεται στην ιδανική και πιο γόνιμη περίοδο της ζωής της, σκοπεύοντας αρχικά να μεγαλώσει μόνη της το παιδί. Στη συνέχεια ωστόσο, τα σχέδια της αλλάζουν. Πιστεύοντας πως η έλλειψη πατρικού προτύπου θα οδηγήσει το παιδί της εάν αυτό είναι αγόρι στην ομοφυλοφιλία, αποφασίζει να ανακοινώσει στον ανήξερο πατέρα του παιδιού τα σχέδια της, ώστε να παντρευτούν.
Φαινομενικά, έχουμε να κάνουμε με ένα απλό μυθιστόρημα. Μία «γυναικεία» θα έλεγε κάνεις ιστορία, που ίσως αν κρίνει το βιβλίο από το οπισθόφυλλο του, θα σκεφτεί πως η εποχή που διανύουμε το έχει πια ξεπεράσει. Κάνει όμως ένα τεράστιο λάθος! Η αφήγηση της Μάργκαρετ Άτγουντ μπορεί να είναι γραμμική όσον αφορά τη χρονικότητα της, μπορεί να καλλιεργεί ως πρώτη εντύπωση, πως έχουμε να κάνουμε με μία απλοϊκή και κάπως ανάλαφρη ιστορία, όμως στην πραγματικότητα το κείμενο της Καναδής δημιουργού είναι τόσο οξυδερκές, γεμάτο με εύστοχους συμβολισμούς, που όταν τους ανακαλύψει ο αναγνώστης, θα οδηγηθεί σε πλήθος σκέψεων και προβληματισμών, ένα κείμενο διαποτισμένο με το απολαυστικό και σε πολλά σημεία ειρωνικό της χιούμορ, που καθιστά την ανάγνωση του βιβλίου της κάτι παραπάνω από απολαυστική!
Η Μάργκαρετ Άτγουντ δημιουργεί μία μυθιστορηματική ηρωίδα τόσο προσιτή, τόσο οικεία προς τον αναγνώστη, που ειδικά οι γυναίκες αναγνώστριες δύναται να ταυτιστούν απόλυτα μαζί της, αν και η λογοτεχνία δεν λειτουργεί πάντα με αυτό τον τρόπο. Η Μάριαν είναι μία νεαρή γυναίκα, που μόλις ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές της σπουδές και παλεύει να ανεξαρτητοποιηθεί ως μέλος μίας κοινωνίας, φτιαγμένης από άνδρες αποκλειστικά για άνδρες. Προσπαθεί να οικοδομήσει μία καθημερινότητα σταθερή και ασφαλή, μία καθημερινότητα που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες, στις επιθυμίες και τα όνειρα της.
Ποια είναι ωστόσο τα πραγματικά της όνειρα;
Ποιες από τις επιθυμίες της είναι καταδικές της;
Έχει καταφέρει να αφουγκραστεί τις πραγματικές της ανάγκες;
Άραγε, τι είναι ο γάμος για εκείνη;
Τα ερωτήματα αυτά γεννήθηκαν μέσα μου, διαβάζοντας την ιστορία της Μάριαν. Η Μάριαν αποτελεί μία «φαγώσιμη» γυναίκα μέσα στους κόλπους της πατριαρχικής κοινωνίας όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει. Γυναίκα έτοιμη ανά πάσα ώρα και στιγμή για κατανάλωση, που καλείται ακόμα και η ίδια να «φάει» κομμάτια του εαυτού της, για να καταφέρει να χωρέσει στα καλούπια που επιβάλουν οι κοινωνικές νόρμες της εποχής. Για να γίνει αρεστή, για να αγαπηθεί από φίλους και συντρόφους, για να την επιβραβεύσουν, για να την θαυμάσουν, για να γίνει τελικά αποδεκτή από τους ανθρώπους γύρω της, από άνδρες και φυσικά άλλες γυναίκες, είναι εκείνη που πρέπει να κάνει ένα βήμα πίσω. Είναι εκείνη που πρέπει να εναρμονιστεί με τις επιταγές της κοινωνίας, να κλείσει τα αυτιά της στις ανάγκες και τις επιθυμίες της και να ζήσει μία ζωή κομμένη και ραμμένη στα μέτρα αλλωνών.
Ταυτόχρονα, η Έηνσλυ είναι μία εξίσου νεαρή, ενήλικη γυναίκα, που ενώ αρχικά πηγαίνει κόντρα στα πρότυπα της εποχής, αφού αποφασίζει να μείνει έγκυος εκτός γάμου και να μεγαλώσει μόνη της το παιδί της, τελικά ενδίδει στις κοινωνικές επιταγές, φοβούμενη την αντιεπιστημονική πεποίθηση της εποχής πως η ομοφυλοφιλία στα αγόρια είναι αποτέλεσμα της έλλειψης πατρικού προτύπου, κι αποφασίζει να δημιουργήσει μία τυπική οικογένεια βάσει των προτύπων της εποχής.
Σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε πως η ιστορία της Έηνσλυ παρουσιάζει τρομερό ενδιαφέρον, γιατί δημιουργείται ένα υπέροχο δίπολο, που με προβλημάτισε ιδιαίτερα! Από τη μία πλευρά, έχουμε την Έηνσλυ που φαίνεται ανεξάρτητη και χειραφετημένη και αποφασίζει η ίδια να κάνει ένα δικό της παιδί. Από την άλλη όμως, την βλέπουμε αρχικά να αγωνιά για το αν θα καταφέρει να βρει άνδρα-δότη, τώρα που βρίσκεται στην πιο γόνιμη κατά την άποψη της κοινωνίας περίοδο της ενήλικης ζωής της, ενώ στη συνέχεια αποφασίσει πως πρέπει τελικά να παντρευτεί για να μεγαλώσει το παιδί της με τα «σωστά» οικογενειακά πρότυπα. Αυτό το δίπολο με προβλημάτισε αρκετά, γιατί αναλογίστηκα αν η ανάγκη της Έηνσλυ να γίνει μητέρα αποτελεί δική της βαθιά ανάγκη-επιθυμία, ή αν ριζώθηκε μέσα της, μη συνειδητά, ως επιβολή της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όπου η γυναικεία φύση-θηλυκότητα για να εκφραστεί, για να γίνει κατανοητή και αποδεκτή πρέπει να συνάδει με το ρόλο της γυναικάς ως μητέρα.
Ακόμη, θα ήθελα να σταθώ σε άλλα δύο σημεία του βιβλίου που εντόπισα και θεωρώ εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Αρχικά, η Μάργκαρετ Άτγουντ μίλησε τη δεκαετία του ’60 με έμμεσο τρόπο, αλλά δεν έχει τόση σημασία αυτό, για τις διατροφικές διαταραχές που οφείλονται σε ψυχογενείς παράγοντες, όπως η νευρική ανορεξία, αφού η κεντρική της ηρωίδα, η Μάριαν, παρατηρούμε πως σταδιακά κόβει πολλές από τις τροφές που μέχρι πρότινος τρεφότανε, ως αποτέλεσμα της κοινωνικής πίεσης και του ψυχικού βάρους που καλείται να σηκώσει στους ώμους της, ενώ παράλληλα μπορεί να εντοπίσει κανείς και στοιχεία της ψυχικής διαταραχής της αποπροσωποποίησης, όπου το άτομο χάνει τη συνειδητή αίσθηση της πραγματικότητας του και παρακολουθεί αυτά που συμβαίνουν στη ζωή του ως ξένος, ως ένας απλός παρατηρητής. Αυτό η συγγραφέας το πετυχαίνει με την εναλλαγή της αφήγησης που ξεκινά πολλές φορές σε πρώτο πρόσωπο και καταλήγει σε τρίτο.
Ολοκληρώνοντας λοιπόν, μπορεί η ΦΑΓΩΣΙΜΗ ΓΥΝΑΙΚΑ να αποτελεί το πρώτο δημοσιευμένο έργο της Μάργκαρετ Άτγουντ, μπορεί διαβάζοντας το κανείς να έχει την εντύπωση πως ζούμε σε μία εποχή όπου αυτά τα ζητήματα έχουν πια λυθεί, με το βιβλίο να μην καταφέρνει να κερδίζει τη μάχη με τον χρόνο, ώστε να σταθεί στο σήμερα, όμως ζούμε ακόμη σε μία κοινωνία, όπου οι ρίζες της πατριαρχίας είναι βαθιά απλωμένες μέσα στη σφαίρα του συλλογικού ασυνείδητου, σε μία κοινωνία όπου τη γυναίκα την αντιμετωπίζουν ως ένα προϊόν έτοιμο προς κατανάλωση και μυθιστορήματα όπως αυτό της Μάργκαρετ Άτγουντ τα έχουμε πραγματικά ανάγκη, ώστε να σπείρουν μέσα μας έστω έναν μικρό σπόρο αμφισβήτησης για όλα εκείνα τα συνειδητά και μη, που κοινωνούνται μέσα μας από γενιά σε γενιά και έχουν κατά κάποιον τρόπο παγιωθεί και αφορούν κάθε γυναίκα, κάθε θηλυκότητα και τους αποδεκτούς για εκείνη κοινωνικούς ρόλους, που καλείται να παίξει στην καθημερινότητα της. Διαβάστε το!
