Ο Russell Banks ήταν ένας πολυγραφότατος Αμερικανός συγγραφέας, με το πρώτο του μυθιστόρημα να κυκλοφορεί το μακρινό 1975. Έφυγε από τη ζωή το 2023. Στα ελληνικά μεταφράστηκε για πρώτη φορά το 1997 από τις εκδόσεις Οξύ. Πρόσφατα, από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφόρησε ένα από τα τελευταία του μυθιστορήματα, το «Oh, Canada», σε μετάφραση της κυρίας Άννας Μαραγκάκη. Από τις ίδιες εκδόσεις είχε κυκλοφορήσει το 2008 ένα από τα πιο γνωστά (τουλάχιστον σε έμενα) μυθιστορήματα του, το «American darling», ενώ ετοιμάζεται και το «The Magic Kingdom», το οποίο εκδόθηκε μερικούς μήνες πριν από τον θάνατο του.
Το «Oh, Canada» είναι ένα μυθιστόρημα-εξομολόγηση. Το πρώτο του συγγραφέα που διάβασα. Ο πρωταγωνιστής του Banks ονομάζεται Λέοναρντ Φάιφ και είναι ένας διάσημος, αριστερός ντοκιμαντερίστας από την Αμερική, που προσέφυγε νεαρός στον Καναδά το 1968, για να αποφύγει την επιστράτευση του κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του πολέμου του Βιετνάμ. Ο αναγνώστης τον συναντά στα 78 του χρόνια. Ανήμπορος και καθηλωμένος σε ένα αναπηρικό αμαξίδιο, με τον καρκίνο να τον έχει πια τσακίσει, ο Λέοναρντ Φάιφ δεν έχει να προσμένει κάτι άλλο από τη ζωή, παρά μόνο το αναπόδραστο τέλος του, που πλησιάζει.
Όλα ξεκινούν με αφορμή το αίτημα ενός φιλόδοξου σκηνοθέτη και πρώην μαθητή του Φάιφ, του Μάλκολμ Μακλίοντ, ο οποίος επισκέπτεται τον Φάιφ στο διαμέρισμα του στο Μόντρεαλ, όπου κατοικεί με την Έμμα, τη σύζυγο του, αλλά και τη Ρενέ, την προσωπική του φροντίστρια, και ζητά από το πρότυπο του, δηλαδή τον Λέοναρντ Φάιφ, μία τελευταία συνέντευξη. Μία συνέντευξη ζωής, η οποία θα μαγνητοσκοπηθεί και θα κυκλοφορήσει στον Καναδά, με τη φιλοδοξία το καναδικό κοινό και ειδικότερα οι θαυμαστές του Φάιφ, να τον γνωρίσουν βαθύτερα. Έτσι, ένα κινηματογραφικό συνεργείο στήνεται στο σαλόνι του Φάιφ, ο οποίος δείχνει πρόθυμος να μιλήσει και να εξομολογηθεί, αρκεί η Έμμα, η τωρινή του σύζυγος, να βρίσκεται εκεί καθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης!
Και κάπως έτσι, ο Λέοναρντ Φάιφ βουτά στα σκοτεινά νερά της μνήμης. Παίρνει μία βαθιά ανάσα και δε φοβάται να βρεθεί στο βυθό των αναμνήσεων του, εκεί όπου η αλήθεια ενυπάρχει με το ψέμα, το βιωμένο παρελθόν με τις επινοημένες ίσως αναμνήσεις μιας άλλης ζωής, ενός άλλου ανθρώπου. Ο Φάιφ βρίσκεται στα πρόθυρα του θανάτου, ανήμπορος να τον ξεγελάσει ή και να του ξεφύγει, αποφασίζει να σταθεί όρθιος και με θάρρος να κοιτάξει κατά πρόσωπο το παρελθόν του και μετά από πολλά, πάρα πολλά χρόνια, να φανεί επιτελούς δίκαιος και ηθικός, αποκαλύπτοντας αφιλτράριστά κάθε σπιθαμή της προσωπικής του αλήθειας, χωρίς να δικαιολογεί ή να στρογγυλεύει τις πράξεις και τις συμπεριφορές του, οι οποίες ηθελημένα πλήγωσαν τους κοντινούς του ανθρώπους.
Μετά από 40 ολόκληρα χρόνια, τώρα πια στα 78 του χρόνια και μία ανάσα μακριά από τον θάνατο, ο Φάιφ ομολογεί πως στο παρελθόν του, όσο βρίσκονταν ακόμη στην Αμερική, υπήρξε παντρεμένος 2 φορές και είχε αποκτήσει 2 παιδιά. Παρελθόν που άφησε πίσω του όταν αποφάσισε να μεταναστεύσει στον Καναδά, για να αποφύγει την στράτευση για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Σε μία προσπάθεια να ξεφύγει όχι μόνο από αυτόν, αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό, αποφασίζει να επινοήσει έναν άλλο Φάιφ και να οικοδομήσει μία νέα ζωή, θεμελιωμένη επάνω σε ψέματα. Το πλήρωμα του χρόνου ωστόσο έφτασε κι ο Φάιφ αποφασισμένος πια να φανεί για μία φορά ειλικρινής κυρίως με τον ίδιο του τον εαυτό, γκρεμίζει το οικοδόμημα του μπροστά στα εμβρόντητα μάτια της συζύγου του Έμμα και του φιλόδοξου, τυχοδιώκτη μαθητή του Μάλκολμ.
Ο Russell Banks καταφέρνει να δημιουργήσει έναν γοητευτικό λογοτεχνικό ήρωα, έναν πρωταγωνιστή που συγκεντρώνει επάνω του όλα τα στοιχεία του «αντί-ήρωα». Παρόλα αυτά, δεν τον αποστρέφεσαι. Διαβάζεις με ειλικρινές ενδιαφέρον για τα πρώτα ενήλικα χρόνια της ζωής του. Κοιτάς με συμπάθεια το παρελθόν του και προσπαθείς να ανακαλύψεις τις καταστάσεις και τα συναισθήματα που βίωσε ως παιδί, κι ύστερα ως νεαρός άνδρας καταστάσεις και συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τις πράξεις και τις συμπεριφορές του. Όχι, για να τον δικαιολογήσεις. Όχι, για να ταυτιστείς μαζί του. Αλλά για να ανακαλύψεις τις συνδέσεις, τα βαθύτερα κίνητρα και τις εσωτερικές δυνάμεις που καθοδήγησαν τα βήματα και τις επιλογές του. Ο νεαρός Φάιφ ήταν ένας ανώριμος και ανασφαλής νέος, πολύ μπερδεμένος και αυθόρμητος, που διατηρούσε μέσα του την ανομολόγητη εντύπωση, πως ποτέ του δεν αγαπήθηκε πραγματικά από κανέναν, ούτε καν από τους ίδιους του τους γονείς. Ένας νεαρός που έψαχνε απεγνωσμένα να ανακαλύψει τη θέση του στον κόσμο και τον προορισμό του. Έκανε λάθη. Πολλά λάθη. Έλαβε αμέτρητες λανθασμένες επιλογές και πλήγωσε ηθελημένα τους ανθρώπους που είχε κοντά του, οι οποίοι ανυποψίαστοι του προσεφέραν αγάπη. Αγάπη που ο ίδιος τελικά δεν άντεχε και έτρεχε πάντα μακριά της. Την αποστρέφονταν. Ίσως και να την φοβόταν. Ίσως και να υπήρξε τόσο εγωιστής που δεν ήθελε να την ανταποδώσει, κι όταν την λάμβανε και πετύχαινε τον στόχο του, αποφάσιζε να φύγει. Ίσως…Κάθε αναγνώστης, θα ξεκλειδώσει με τρόπο διαφορετικό την αινιγματική φιγούρα του ηλικιωμένου πρωταγωνιστή!
Πέρα από τον ιδιαίτερο ήρωα, που τελικά καταφέρνει και βρίσκει τον δρόμο για να καταλήξει στην καρδιά του αναγνώστη, ο Banks τον κερδίζει εξίσου μέσα από την πρόζα του. Το κείμενο του Banks φαινομενικά λιτό και ήρεμο, μιας και απουσιάζουν οι εντάσεις και τα συναισθηματικά πυροτεχνήματα της στιγμής, έχει έναν αξιοζήλευτο αφηγηματικό ρυθμό, που σε συνδυασμό με την εντυπωσιακά ανεπιτήδευτη εικονοποιία του και τις λεπτεπίλεπτες υπαρξιακές του αναφορές, σε κρατάει αιχμάλωτο της χειμαρρώδους αφήγησης του, την οποία και απολαμβάνεις μέχρι και την τελευταία λέξη! Τα συναισθήματα δεν απουσιάζουν. Είναι όλα εκεί, καλά τοποθετημένα κάτω από τις λέξεις και υφέρπουν πίσω από αυτές, περιμένοντας τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει, να τα αισθανθεί, να τα βιώσει!
Σε μία άνυδρη θα έλεγα εκδοτικά και αναγνωστικά χρονιά, το «Oh, Canada» είναι ένα από τα βιβλία που αξίζει να αναζητήσετε!
